1- چکیده:
پندارِ بنیادین یا مسألة اساسی مطالعة پیش رو، با طرح پرسش زیر جان گرفته است:
آیا مزیتهای نسبی پژوهش در ایران‌زمین، آن چنان که سزاوارِ این فرایند کارآفرین و توسعه‌ساز می‌نماید، آشکار شده است؟
در مسیر دستیابی به درخورترین پاسخ ممکن و بر پایة روشی پیمایشی، کاوشی گسترده در منابع اطلاعاتی موجود و بازخوردهای برآمده از سازوکارِ تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کشور به تفکیک چهار بخش و 85 مورد صورت گرفت؛ کاوشی که نزدیک به دو سال زمان برد. مهمترین ستاده‌ای که از پسِ هم‌نهاد و فراکافت حجم قابل توجهی از داده‌های جمع‌آوری شده، قابل استناد به نظر می‌رسد، آن است که در چرخة برنامه‌ریزی و سیاستگذاری کلان کشور، پژوهش‌مداری، بیش از آنکه یک اولویت محوری و لازم‌الاجرا باشد، آرمانی است که در عمل از جایگاه و اثربخشی شایسته‌ای در تهیه و تدوین برنامه‌های توسعه برخوردار نیست. تأمل‌برانگیزتر آنکه برکامة صحه نهادن بر مظلومیت عامِ بخش پژوهش، به مجرد گام نهادن در حوزة منابع‌طبیعی، این مظلومیت دوچندان خواهد شد؛ بارزترین پیامد این مظلومیت و محرومیت را نیز شاید بتوان در مقایسة حجم عظیم انتظارات از بخش متولّی منابع‌طبیعی با امکاناتِ تخصیص‌یافته دریافت؛ مقایسه‌ای که وقتی به نهادی هدایتگر و مسئول پژوهش در عرصه‌های منابع‌طبیعی، چون مؤسسة تحقیقات جنگلها و مراتع می‌رسد، بیش از پیش نابرابر می‌نماید. در نتیجه نباید، انتظار داشت که نهاد یاد شده نیز بتواند بازخوردهایی هم‌سنگ حوزة مسئولیتش بیافریند. از منظری فراخ‌تر، جایگاه نازل پژوهش را می‌توان از عدم تناسب فاحشِ پدید‌آمده بین کمیت سرمایه‌گذاریهای صورت‌گرفته در کشور با حجمِ ارزش افزودة بدست‌آمده از آنها در طول چهار دهة سپری شده نیز کشف کرد.
در بخشی دیگر از این مطالعه، با ارزیابی مجدد مهمترین ضرورتهای پژوهشی امروزِ کشور و نقد راهبردِ کنونی آن، پاره‌ای از دلایل ناکارآمدی نظام برنامه‌ریزی و مدیریتی - که بیشتر ریشه در ناتوانی نرم‌افزاری، پراکنده‌کاری، موانع دیوانسالارانه و نگاه مقلدانه یا غیربومی به زیست‌بوم دارد - به چالش کشیده شده و 23 محور جدید معرفی شده است. سرانجام، با تأکید بر آموزة راهبردی توسعة پایدار، رشد شتابان و نامتوازن پاره‌ای از بخشهای کشور و تأکید بیش از حد بر مدیریت سازه‌ای را به ضرر منافع دراز‌مدت ملی ارزیابی کرده و خواهانِ اهدای سهمی برابر و درخور به محورهای پژوهشی کلیدی در حوزة محیط‌زیست، به ویژه کشاورزی، آب و دیگر اندوخته‌های طبیعی شده است.
کلید‌واژه‌ها: پژوهش، شاخص توسعة انسانی، شاخص فقر انسانی، توسعة علمی ایران، کارایی سرزمین و توسعة پایدار.
